१. मोझॅक : सोयाबीन पिकावरील मोझॅक हा विषाणूजन्य रोग असून तो सोयाबीन मोझॅक व्हाेयरस नावाच्या विषाणूमुळे होतो.
लक्षणे व परिणाम :
रोगग्रस्त झाडांच्या पानांच्या शिरा पिवळया पडतात तसेच फिक्कोट हिरवे व पिवळसर हिरवे रंगाचे पट्टे पानांवर दिसून येतात. झाडांची पाने गुंडाळली जातात. पानांवरील पेशी नष्ट होतात व झाड वाळते. त्यानंतर रोगग्रस्त झाडापासून तयार होणारे बियाणे आकाराने लहान व सुरकतलेले असते व त्याची उगवण क्षमता कमी होते. साधारणपणे ३० 0से. पेक्षा जास्तत तापमान या रोगास पोषक असून या हवामानात रोगाची लक्षणे ठळकपणे दिसून येतात
रोगाचा प्रसार : या रोगाचा प्रसार प्रामुख्यातने मावा या किडीद्वारे तसेच बियाणेद्वारे होतो.
रोग व्यपवस्था पन :
1) विषाणूविरहित चांगल्याा प्रतीचे बियाणे पेरणीसाठी वापरावे.
2) रोगाची लक्षणे दिसताच विषाणूजन्य रोगग्रस्त झाडे उपटून नष्टे करावीत.
3) विषाणूजन्य रोग प्रभावित क्षेत्रातील सोयाबीन बियाण्यासाठी वापरु नये.
4) या विषाणूजन्य रोगाचा प्रसार प्रामुख्याने मावा या किडीद्वारे होत असल्या ने मावा या किडींच्या नियंत्रणासाठी मोनोक्रोटोफॉस या किटकनाशकाची १५ मि.ली. १० लि. पाण्या त किंवा इमिडाक्लोारोपिड १७.८ टक्केट एस.एल या किटकनाशकाची ४ मि.ली. प्रति १० लि. पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
२. पिवळा मोझॅक :
पिवळा मोझॅक हा विषाणूजन्य सोयाबीन पिकावर रोग असून तो मुगबिन येलो मोझॅक या विषाणूमुळे होतो.
रोगाचा प्रसार : या रोगाचा प्रसार प्रामुख्याूने पांढरी माशी या किटकाद्वारे होतो.
लक्षणे व परिणाम :
रोगट झाडांच्या पानांचा काही भाग पिवळसर दिसून येतो. शेंडयाकडील पाने पिवळी पडून आकाराने लहान होतात बाधित झाडाची वाढ पूर्णपणे खुंटते. पाने सुरकतून जातात. फुलांची व शेंगाची संख्यान देखील कमी होते. सोयाबीनच्या उत्पन्नावर रोगाचा विपरीत परिणाम होतो. या रोगाचा प्रसार पांढरी माशी या किटकाद्वारे होतो.
रोग व्यववस्थापन :
1) या रोगाचा प्रसार पांढ-या माशीद्वारे होतो. त्याामुळे पांढ-या माशीच्या नियंत्रणासाठी आंतरप्रवाही किटकनाशकांचा वापर करावा. डायमिथोएट ३० टक्केव प्रवाही १० मि.ली. किंवा मिथील डेमेटॉन २५ टक्केप प्रवाही १० मि.ली. १० लिटर पाण्या त मिसळून फवारणी करावी.
2) रोगाची लक्षणे दिसताच शेतातील रोगग्रस्ता झाडे उपटून नष्टे करावीत.
3) सोयाबीन पिकात आंतरपीक व मिश्र पीक घेतल्यास रोगाचे प्रमाण कमी आढळते.
4) पिवळे चिकटे सापळे सोयाबीन पिकात हेक्टलरी १० ते १२ प्रमाणे लावावेत.
या रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येताच वेळीच उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. या पार्श्वभुमीवर या रोगांचा सोयाबीन पिकावर प्रादुर्भाव दिसताच शेतकरी बंधुंनी वरील उपाययोजना करण्याबाबत आवाहन करण्यात येत आहे.
विकास पाटील
कृषि संचालक, (विस्तार व प्रशिक्षण)
कृषि आयुक्तालय, महाराष्ट्र राज्य, पुणे
